Dunyo Oʻzbekiston maʼlumotlari sabab halokat yoqasiga kelganmidi? Shov-shuvli iqlim tadqiqoti ortidagi haqiqat.

Yaqinda xalqaro ilmiy hamjamiyat 2024-yilda oʻtkazilgan yirik iqlim tadqiqotidagi xatolikning tuzatilishini diqqat bilan kuzatdi. Nufuzli Nature jurnalida chop etilgan asl maqolada iqlim oʻzgarishi tufayli dunyo iqtisodiyotiga katastrofik zarar yetishi haqida xavotirli bashoratlar qilingan edi. Biroq keyingi tahlillar jiddiy kamchilikni fosh etdi: tadqiqotning keskin xulosalariga 1990-yillardagi Oʻzbekistonga oid xato iqtisodiy maʼlumotlar jiddiy taʼsir koʻrsatgan.

Stenford universiteti tadqiqotchilarining Nature jurnalidagi yangi sharhi bu masalaga oydinlik kiritdi. Ular dastlabki maʼlumotlar toʻplamida Oʻzbekiston yalpi ichki mahsulotining global modelga nomutanosib taʼsir koʻrsatgan ishonchsiz tebranishlari mavjudligini aniqladilar. Ushbu yagona nomuvofiq maʼlumot olib tashlangach, 2100-yilga borib global iqtisodiy yoʻqotishlar bashorati 62% dan ancha moʻtadil boʻlgan 23% gacha pasaytirildi — bu taxminiy zararning deyarli uch baravar kamayishidir.

Ushbu tuzatish maʼlumotlar sifati va ilmiy qatʼiylik borasida muhim global munozaralarni boshlab berdi. Lekin biz uchun, Oʻzbekistonda, bu voqea statistik xatolik haqidagi hikoyadan voz kechib, oʻzimiz duch kelayotgan haqiqat toʻgʻrisida yanada dolzarb muhokamaga oʻtish imkonini beradi. Bu vaziyatda chuqur kinoya bor: boʻrttirilgan global bashoratlar tuzatilgan bir paytda, Oʻzbekiston duch kelayotgan haqiqiy iqlim xatarlari jiddiy, yaxshi hujjatlashtirilgan va mamlakatimiz uchun katta tashvish manbaidir.

Jahon banki kabi xalqaro tashkilotlar tahlillariga koʻra, Oʻzbekiston dunyodagi suv tanqisligi eng yuqori boʻlgan mamlakatlardan biri boʻlib, iqlim oʻzgarishi daryolar oqimini kamaytirib, qishloq xoʻjaligi talabini oshirishi sababli bu vaziyat yanada yomonlashishi kutilmoqda. Mamlakatimiz aholisi salomatligi ham bu borada oldingi saflarda turibdi. Oʻzbekistondagi bolalarning 91%i allaqachon issiqlik stressidan aziyat chekmoqda, yirik shaharlarimizdagi havoning ifloslanishi esa nafas olish va yurak-qon tomir salomatligiga jiddiy xavf tugʻdirmoqda. Qatʼiy choralar koʻrilmasa, real iqlim taʼsirlari 2050-yilga kelib milliy iqtisodiyotimizni 10% gacha qisqartirishi mumkin — bu tuzatilgan global oʻrtacha koʻrsatkichdan ancha jiddiyroq tahdiddir.

Yakuniy xulosa shuki, bu hodisani fanning muvaffaqiyatsizligi sifatida emas, balki uning eng katta kuchi — oʻz-oʻzini tuzatish qobiliyatining yorqin namunasi sifatida koʻrish lozim. Tekshiruv, munozara va qayta koʻrib chiqishning shaffof jarayoni fanni ishonchli yoʻlboshchiga aylantiradi. Bu biz tibbiyot va tadqiqotlarda chuqur qadrlaydigan tamoyilni taʼkidlaydi: maʼlumotlarni sinchkovlik bilan tekshirish va tahlil qilishning mutlaq zarurligi. Zero, fanda ham, sogʻliqni saqlashda ham, aholi farovonligini himoya qiluvchi toʻgʻri qarorlar aniq va tasdiqlanadigan dalillar poydevoriga qurilishi shart.

Manbalar:

1. Bearpark, T., Hogan, D. & Hsiang, S. Data anomalies and the economic commitment of climate change. Nature (2025).
2. illuminem. This climate study made a big error. One piece of data was to blame. (2025).